Εμπεδοκλής

(Ακράγαντας 495; – 435; π.Χ.). Προσωκρατικός φιλόσοσφος. Το έργο του είναι αρκετά γνωστό, χάρη στη διάσωση σημαντικών αποσπασμάτων από δύο ποιήματά του: Περί φύσεως και Καθαρμοί. Για τη ζωή του, αντίθετα, υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία. Είναι βέβαιο ότι διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην πόλη του, τόσο ως ποιητής και φιλόσοφος όσο και ως θεραπευτής και θαυματουργός. Στο τέλος της ζωής του φαίνεται ότι εξαναγκάστηκε σε εξορία, ίσως στην Πελοπόννησο. Σχετικά με τον θάνατό του υπάρχουν διάφοροι μύθοι, ο γνωστότερος από τους οποίους αναφέρει ότι πήδηξε ο ίδιος στον κρατήρα της Αίτνας. Συνδυάζοντας στη διδασκαλία του τις θεωρίες του Ηράκλειτου (διαρκής κίνηση των όντων) και του Παρμενίδη (το ον είναι ακίνητο), ο Ε. υποστήριξε ότι δεν υπάρχει απόλυτη γένεση και φθορά, αλλά διαρκής αλλαγή. Ό,τι ονομάζεται γένεση και φθορά δεν είναι παρά ένωση (μείξις) και χωρισμός (διάλλαξις) αιώνιων και αναλλοίωτων ουσιών. Οι ουσίες αυτές είναι τα τέσσερα υλικά στοιχεία: φωτιά, αέρας, νερό και χώμα. Δύο αντίθετες δυνάμεις, η αγάπη (Φιλότης) και το μίσος (Νείκος) επενεργούν, ώστε τα στοιχεία αυτά να πλέκονται έως την πλήρη συνένωση και τη διαμόρφωση του συνόλου (Σφαίρου), και αντίθετα να διαχωρίζονται έως την πλήρη απομάκρυνσή τους. Κατά τη διαδικασία ένωσης ή χωρισμού διαπλάθονται τα σύνθετα όντα και ο κόσμος. Έτσι εξηγείται η γένεση του ουράνιου θόλου, της νύχτας και της ημέρας, η θέση της Γης, αλλά και η φυσική ιστορία, ακόμα και η εμβρυολογία. Η γνώση προέρχεται από την αναγνώριση των όμοιων στοιχείων από τα αντίστοιχα του ανθρώπινου σώματος. Πάνω, όμως, από το υλικό αυτό βασίλειο υψώνεται ο κόσμος των μακάριων πνευμάτων (δαιμόνων), που περιπλανώνται σε σώματα φυτών, ζώων και ανθρώπων. Έτσι, τα οργανικά όντα είναι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα στα βασίλεια της ύλης και του πνεύματος. Η επίδραση της διδασκαλίας του Ε. είναι εμφανής στον Τίμαιο του Πλάτωνα, ενώ η διάκριση των τεσσάρων στοιχείων παρουσιάζεται συχνά κατά την αρχαιότητα και τον Μεσαίωνα. Στους νεότερους χρόνους, ο Φρόιντ θεώρησε τον Ε. ως τον πρώτο που αντιμετώπισε τον κόσμο ως πεδίο διαμάχης του έρωτα και του θανάτου, δηλαδή των ενστίκτων της ζωής και του αφανισμού της. Ο Εμπεδοκλής, όπως τον ζωγράφισε ο Ιταλός ζωγράφος Λούκα Σινιορέλι (Καπέλα Νουόβα, Ορβιέτο).